Wyobrażenia czy rzeczywistość? Zalety i wady wskaźników

Siła czy moc państwa jest zjawiskiem wielowymiarowym, a im bardziej wielowymiarowe zjawisko, tym trudniej jest je zmierzyć. Dlatego stworzenie każdego wskaźnika wymaga pewnych upraszczających—i do pewnego stopnia arbitralnych—założeń na temat tego, które czynniki są istotne dla badanego zjawiska oraz które liczą się bardziej, a które mniej. Na bazie takich założeń powstaje domniemany roboczy, uproszczony model rzeczywistości¹. Dopiero przyjmując go za obowiązujący, można stworzyć probierze komponentów siły, które wskaźnik ma uchwycić.

W przypadku wskaźnika siły państwa założony model obejmuje rozstrzygnięcia na temat tego, jakie są jej konkretne komponenty (militarne, ekonomiczne, dyplomatyczne, kulturalne itd.) oraz ile ważą, czyli w jakim stopniu powinny być traktowane jako istotne dla zagadnienia². Od pytań, które postawią twórcy wskaźnika w pewnym sensie zależy to, co będzie on pokazywał. Od tego typu arbitralności nie ma jednak ucieczki.

Warto jednak zaryzykować. Po pierwsze, jakiś wskaźnik często jest lepszy niż żaden, a—jak pokażemy w dalszych rozdziałach—istniejące w Polsce wskaźniki siły państwa mają niedomagania. Po drugie, warto tworzyć wskaźniki, bo ujmują one trudno uchwytną rzeczywistość ilościowo—i dzięki temu umożliwiają porównywanie ze sobą obiektów oraz wyciąganie wniosków. Wskaźniki takie jak wskaźnik mocy państwa przydają się też w prognostyce—ułatwiają stworzenie rozgałęziających się scenariuszy zdarzeń na podstawie wniosków o sile danego kraju i możliwościach, jakie z tego tytułu posiada, a także na podstawie zakładanych zmiennych losowych³. Co więcej, dzięki posiadaniu takich wskaźników możliwa jest algorytmizacja prognostyki, czyli wykorzystanie modeli oraz wartości liczbowych do modelowania stosunków międzynarodowych w ramach teorii gier. Ponadto wskaźniki sugerują, w jakie sfery działalności może inwestować państwo, aby zwiększyć swoją potęgę.

Barbara Szatur-Jaworska⁴ podkreśla, że trafny dobór wskaźników stanowi nie tylko kwestię teoretyczną, lecz także—pośrednio—praktyczną i perswazyjną. Często właśnie wskaźniki stosowane są do formułowania strategii, celów różnych programów społecznych oraz monitorowania ich realizacji⁵. Z kolei Danuta Strahl⁶ rekomenduje, by wskaźniki były mierzalne, a pozyskane dane kompletne dla wszystkich badanych lat, co zapewnia szeroko zakrojoną porównywalność w czasie i przestrzeni. Podczas konstruowania wskaźnika braliśmy pod uwagę te stanowiska.